COĞRAFYA DERS NOTLARI (HARİTA BİLGİSİ)

HARİTA
Harita, yeryüzünün veya bir parçasının matematiksel formüllerden yararlanılarak belirli oranlarda küçültülüp simge, renk ve bazı özel işaretlerle bir düzlem üzerine çizilmiş taslağıdır.
Haritanın temel işlevi, bölgenin topografyası ya da ilişkili diğer konularda, jeolojisi, jeomorfolojisi, iklimi, trafiği, yeraltı kaynakları, değişik bakış açılarından ekonomisi vb. hakkında bilgi vermektir. Bu haliyle harita, insandan (haritayı üreten kartograf) insana (harita kullanıcısı mekânsal referanslı bilgi aktaran, genel olarak basılı bir iletişim aracıdır. Harita, Uluslararası Kartograya Birliği tarafından son olarak 1991 yılında tanımlanmıştır.
Haritaların, ülkenin değişik amaçlı kalkınmasında ve taşınmaz mal hukukunda kullanılmak üzere üretilmesi genellikle devletin temel görevlerinden biridir. Bu nedenle ülkemizde de büyük ölçekli topografik içerikli haritalar devlet eliyle üretilir, ya da ihale yoluyla özel firmaların üretmesi sağlanır. 1: 5.000 ölçeğine kadar taşınmaz mal hukukunda hizmet verecek haritalar orijinal yer ölçümleri ya da fotogrametrik yöntemlerle Başbakanlığa bağlı "Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü" sorumluluğunda üretilir ve güncellenir. Belediye hizmeti verilen yerleşim merkezlerinde özellikle teknik alt yapı tesislerinin projelendirilmesinde kullanılan haritalar ise yerel yönetimler tarafından, yine özel firmalara ihale yöntemiyle ürettirilir
-------------------
||HaritA Ölçeğİ||:Harita üzerinde belli iki nokta arasındaki uzaklığın, yeryüzündeki aynı noktalar arasındaki uzaklığa oranıdır. Diğer bir deyişle, gerçek uzunlukları harita üzerine aktarırken kullanılan küçültme oranıdır.
-------------------
||HaritA Bilgilerİ||:
Pafta İndeksi [değiştir]Pafta indeksi, haritanın, haritası olduğu bölgenin kullanıcı tarafından konumunun algılanabilmesi için genel bir harita üzerinde bir çerçeve ile, bazen diğer harita paftaları ile komşuluklarını da göstererek haritanın kapsadığı alan ve nerenin haritası olduğu hakkında bilgi veren bir küçük haritadır. [Türkiye Pafta İndeksi]
Uzunluk Ölçeği (çizgisel ölçek) ve eğim ölçeği [değiştir]Uzunluk ölçeği, çizgisel ölçek olarak da tanımlanır. Harita üzerinde temsil ettiği mesafenin arazide gerçekte hangi uzunluğa karşılık geldiğini gösterir. Çizgisel ölçek üzerindeki rakamların hangi ölçü biriminde olduğu (km, m, mil vb). Ülkemizdeki haritalarda çizgisel ölçek birimi genelde m ve km biriminde verilir. Bazı ülkelerde mil kullanılmaktadır. Bu tür haritalarda genelde iki birim için iki ayrı ölçek çizgisi kullanılarak farklı birimlerle çalışmaya alışmış olan kullanıcıları için kolaylık sağlanır. Eğim ölçeği ise yükseklik gösterimlerinin ölçeğini ifade eder, ancak çoğu topografik haritada kullanılmamaktadır.
Harita Çerçevesi Harita çerçevesi üzerinde haritanın bulunan koordinat bilgileri, koordinat ağı ile kesiştiği yerde rakam olarak yazılmıştır. Büyük ölçekli haritalarda sadece çizgisel dakika, küçük ölçekli haritalarda çizgisel derece ve 30 dakika aralığında verilir. Koordinat bilgileri özellikle günümüzde GPS ve haritayı birlikte kullanan ya da haritadan koordinat okuması yapan kullanıcılar için çok önemlidir. Bunun için koordinat çizgileri arasında kalan noktaların hassas koordinat hesabının yapılabilmesi için aşağıdaki cetvel kullanılır.
Sapma Açısı (Deklinasyon)hesabı Topografik haritaların üst kısmı daima kuzeyi gösterir. Koordinat ağı, coğrafi kuzeyi gösterir. Haritayı araziyle çakıştırmak için kullanılan pusula ise magnetik kuzeyi gösterir. Magnetik kuzey ile coğrafi kuzey arasında büyük bir mesafe vardır ve bu fark haritalarda göz ardı edilirse tespit hatalarına sebep olur. Magnetik kuzey her yıl belli bir miktar hareket etmektedir. Aşağıdaki şekilde 1600 –;;; 2000 yılları arasında magnetik kuzeyin yer değiştirme miktarı görülmektedir.
Haritalar yapıldıkları anda güncelliklerini yitirdikleri ve magnetik kuzey de her yıl belli bir miktarda yer değiştirdiği için, magnetik kuzey ile coğrafi kuzey arasındaki fark mutlaka harita sayfası içinde bir bilgi olarak belirtilir. Yıllık deklinasyon farkı da kullanıcının haritanın üretim yılı ile haritanın kullanıldığı anda içinde bulunulan yıl arasındaki fark oranında eklenerek ya da çıkarılarak güncel deklinasyonun elde etmesine olanak verir.
Jeodezik Esaslar [değiştir]Genelde ulusal harita çalışmalarında kullanılırlar. Mühendislik çalışmalarında altlık olarak hazırlanan özel amaçlı haritalarda bu tür özel bilgiler hesap hassasiyeti açısından önemlidir. Nirengi / Nivelman çıkış noktaları, fotogrametrik belgeleme yöntemleri, hava fotoğraflarına ait bilgiler, hata aralığı diğer kartografik kaynaklar vb. bu bilgiler arasında sayılabilir.
Elipsoid, Projeksiyon ve Datum bilgisi [değiştir]Datum, herhangi bir noktanın yatay ve düşey konumunu tanımlamak için başlangıç alınan referans yüzeyidir. Datum, Yer’;;;in şeklini ve boyutunu tanımlayan bir referans sistemidir. Yatay datum: Koordinatlar için referans alınan başlangıç yüzeyi Düşey datum: Yükseklikler için referans alınan başlangıç yüzeyi Bir datum; elipsoidi, enlem-boylam oryantasyonu ve fiziksel bir orijin ile tanımlanır.
Örn: Lambert Kesen Konik Datum: WGS 84
Güney Paralel Dairesi:…;;;.
Kuzey Paralel Dairesi:…;;;..
Orta Paralel Dairesi:…;;;…;;;.
Dilim Orta Meridyeni:…;;;..
Bilgi Ağı Haritalar içerisinde aranan bir bilgiye kullanıcının kolay ulaşmasını sağlayan konumları harfler ve rakamlara karşılık gelen (Nazar Tepe D 4 gibi) karelerden oluşan bir sistemdir. Bu sistem bir liste ile birlikte kullanılır. Haritanın yanında, arkasında ya da birlikte kullanıldığı bir kitapçık içerisinde özel noktaların bir listesi harita içerisinde bu sistem yardımı ile bulunur. Özellikle turistik amaçlı hazırlanmış olan haritalarda yaygın olarak kullanılırlar. Bu ağ bazen harita koordinat ağı dışında ikinci bir ağ olarak çizilebilirken, koordinat ağı da aralara numara ve harfler verilerek bu amaçla kullanılmaktadır.
-----------------------------------
||İzohipS||
Eşyükselti eğrisi, Münhani veya İzohips olarak da bilinir, bir haritada aynı yükseklikteki noktaları birleştiren eğri.
Eşyükselti eğrilerinin amacı, üç boyutlu yeryüzü şekillerini, iki boyutlu harita üzerinde temsil edebilmektir. Haritayı okuyan, bu eğrilere bakarak yeryüzündeki tepeleri, vadileri, ovaları, sırtları vs. gözünde canlandırabilir. Eşyükselti eğrilerinin okunması haritadaki diğer işaretlere kıyasla zordur ve eğitim gerektirir.
Eşyükselti eğrilerinin bulunduğu harita türüne "topografik harita" denir.
Eşyükselti eğrilerinin bazı özellikleri:
Asla çatallanmazlar.
Kesişmezler (istisna: 90 derece eğimli bir uçurum).
İki eşyükselti eğrisi arasındaki yükseklik sabittir.
Eşyükselti eğrilerinin sık olması eğimin fazla olduğunu, seyrek olması eğimin az olduğunu gösterir.
Eşyükselti eğrileri arasındaki yükselti farkına 'eşyükselti aralığı' denir.
Eşyükselti eğrilerinin arasındaki yükseklik farkı, haritanın lejandında belirtilir. Harita okumayı kolaylaştırmak için bazı haritalarda belirli sayıda eşyükselti eğrisinden biri (örneğin beşte biri) koyu çizilir. Bu koyu eğriye "fihrist eşyükselti" denir.
-------------------------------------
||OrtfotO HaritA||:
Ortofoto harita, üzerine harita kenar bilgileri, gridler, eş yükseklik eğrileri, yer ve mevki isimleri ve benzeri kartografik bilgilerin eklendiği ortofoto görüntülere verilen isim.
Resimlerdeki eğiklik etkileri ve yükseklik farklarından (rölyef kayma) ileri gelen hataların giderilmesi ile elde edilen ortofoto görüntüler üzerine eş yükseklik eğrileri, yükseklik bilgileri, harita kenar bilgileri de eklenmek suretiyle elde edilen, ortofoto görüntü parçacıklarının birleştirilmesiyle standart veya rastgele ölçeklerde üretilen foto haritadır. Ortofoto haritaların üretiminde, özel kartografik işlemler olarak fotografik kenar zenginleştirmesi, renk ayrımı ya da bunların bir kombinasyonu gibi birleşik işlemler de uygulanabilir.